പ്രകൃതി വാതകം ജ്വലിക്കുന്ന ബാക്കു അഗ്നി ക്ഷേത്രം

 ഡോ.പി.വി.മോഹനൻ

അസർബൈജാൻ്റെ തലസ്ഥാനമായ ബാക്കുവിലെ അഗ്നി ക്ഷേത്രം ലോകപ്രശസ്തമാണ്. ഭൂമിയിൽ നിന്ന് വമിക്കുന്ന പ്രകൃതിവാതകം കത്തി ജ്വാലയായി ഉയരുന്ന കൗതുക കാഴ്ച കാണാൻ ലോകത്തിൻ്റെ നാനാഭാഗത്തുനിന്നും ആളുകൾ ഇവിടെയെത്തുന്നു.

ചരിത്രപരവും മതപരവുമായ സ്ഥലമാണ് അതേഷ്ഗാഹ് അല്ലെങ്കിൽ ‘അതേഷ്ഗയുടെ അഗ്നി ക്ഷേത്രം’ എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന ബാക്കു അഗ്നി ക്ഷേത്രം. സ്ഥലം എന്നർത്ഥം വരുന്ന തീ, അതാഷ്, ഗാഹ് എന്നീ പേർഷ്യൻ പദത്തിൽ നിന്നാണ് ‘അതേഷ്ഗ’ എന്ന പേര് വന്നത്. പ്രകൃതിവാതകം ഉപയോഗിച്ചുള്ള നിത്യജ്വാലകൾക്ക് പേരുകേട്ടതാണ് ഈ ക്ഷേത്രം.

അഗ്നി ക്ഷേത്രം സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന സ്ഥലത്തിന് മതപരമായ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ നീണ്ട ചരിത്രമുണ്ട്. പത്താം നൂറ്റാണ്ടിൽ തന്നെ ഇത് ആരാധനയ്ക്കായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നുവെന്ന് തെളിവുകൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, നിലവിലെ ഘടന 17-18 നൂറ്റാണ്ടുകളിലേതാണ്. ഇന്ത്യൻ വ്യാപാരികൾ പ്രത്യേകിച്ച് ഹിന്ദു, സിഖ് സമുദായങ്ങളിൽ നിന്നുള്ളവർ അവരുടെ വ്യാപാര പാതകളുടെ ഭാഗമായി ബാക്കുവിൽ പതിവായി വന്നിരുന്ന കാലഘട്ടമാണിത്.

ഭൂമിയിലെ ദ്വാരങ്ങളിലൂടെ പുറത്തുവരുന്ന പ്രകൃതിവാതകം കത്തിക്കൊണ്ടിരുന്ന സ്ഥലത്താണ് ക്ഷേത്രം നിർമ്മിച്ചരിക്കുന്നത്. നിത്യ ജ്വാലകൾ എന്നാണ് ഈ അഗ്നി നാളങ്ങൾ അറിയപ്പെടുന്നത്. ഈ പ്രകൃതിദത്ത തീജ്വാലകളാണ്

ക്ഷേത്രത്തെ ആരാധകർക്ക് ഇത്രയും പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു മതകേന്ദ്രമാക്കി മാറ്റിയത്. ക്ഷേത്രത്തിലെ കേന്ദ്ര അഗ്നി പവിത്രമായി കണക്കാക്കുകയും മതപരമായ ചടങ്ങുകളിൽ പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുകയും ചെയ്തു.

മതപരമായ പ്രാധാന്യം

ഈ ക്ഷേത്രം പ്രാഥമികമായി സൊറോസ്ട്രിയനിസവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു, അഗ്നിയെ ദിവ്യപ്രകാശത്തെയും ജ്ഞാനത്തെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന വിശുദ്ധവും ശുദ്ധവുമായ  ഘടകമായി കണക്കാക്കിയിരുന്ന ഒരു പുരാതന മതം. സൊരാഷ്ട്രിയക്കാർ തങ്ങളുടെ ദൈവമായ അഹുറ മസ്ദയുടെ പ്രതീകമായി പ്രകൃതിദത്ത തീജ്വാലകളെ ആദരിച്ചു.

മധ്യകാലഘട്ടത്തിൽ, പ്രത്യേകിച്ച് 17- 19 നൂറ്റാണ്ടുകൾക്കിടയിൽ ഇന്ത്യയിൽ നിന്നുള്ള ഹിന്ദു, സിഖ് വ്യാപാരികളും ഈ ക്ഷേത്രം പതിവായി സന്ദർശിച്ചിരുന്നു. ഈ വ്യാപാരികളിൽ പലരും ഹിന്ദു ദേവനായ അഗ്നിയെ ആരാധിക്കുകയും നിത്യജ്വാലകളുമായി ആത്മീയ ബന്ധം കണ്ടെത്തുകയും ചെയ്തു.

വാസ്തുവിദ്യയും ലേഔട്ടും

ഒന്നിലധികം ചെറിയ അറകളുള്ള പഞ്ചകോണാകൃതിയിലുള്ള ഭിത്തിയാൽ ചുറ്റപ്പെട്ട ഒരു കേന്ദ്ര ബലിപീഠമാണ് ക്ഷേത്ര സമുച്ചയത്തിലുള്ളത്. പ്രധാന നിത്യജ്വാല കത്തിച്ച മധ്യ ബലിപീഠം മതപരമായ ചടങ്ങുകൾക്കും ആചാരങ്ങൾക്കും ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. ക്ഷേത്രത്തിനു ചുറ്റുമുള്ള അറകൾ സന്യാസ സെല്ലുകൾ, പ്രാർത്ഥനയ്ക്കുള്ള സ്ഥലങ്ങൾ, തീർത്ഥാടകർക്കുള്ള താമസം എന്നിവയായി പ്രവർത്തിച്ചു.

ബാക്കുവിലെ അഗ്നി ക്ഷേത്രത്തിലെ തീയ്ക്ക് അഗാധമായ മതപരവും സാംസ്കാരികവും പ്രതീകാത്മകവുമായ പ്രാധാന്യമുണ്ട്, പ്രത്യേകിച്ചും നിരവധി പുരാതന പാരമ്പര്യങ്ങളുമായുള്ള ബന്ധം കാരണം, പ്രത്യേകിച്ച് സൊരാഷ്ട്രിയനിസവും ഹിന്ദുമതവും.

തകർച്ചയും വീണ്ടും കണ്ടെത്തലും

അതേഷ്‌ഗയിൽ തുടർച്ചയായി കത്തിച്ചിരുന്ന പ്രകൃതിദത്ത തീജ്വാലകൾ പത്തൊമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടിൻ്റെ അവസാനം പ്രദേശത്തെ വിപുലമായ എണ്ണ ഖനനം മൂലം കുറയാൻ തുടങ്ങി. തീ അണഞ്ഞതോടെ ആ സ്ഥലം ഒടുവിൽ ഒരു മതകേന്ദ്രമെന്ന നിലയിൽ ഉപയോഗശൂന്യമായി. ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിൻ്റെ തുടക്കത്തോടെ ക്ഷേത്രം ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ട നിലയിലായി.

സോവിയറ്റ് കാലഘട്ടത്തിൽ ക്ഷേത്രം പുനഃസ്ഥാപിക്കുകയും  മ്യൂസിയമാക്കി മാറ്റുകയും ചെയ്തു. അത് ഇന്നും നിലനിൽക്കുന്നു. പ്രകൃതിവാതക തീ പഴയതുപോലെ കത്തുന്നില്ലെങ്കിലും സന്ദർശകർക്കായി തീജ്വാലകൾ പുനർനിർമ്മിക്കുന്നതിന് ആധുനിക ഗ്യാസ് ലൈനുകൾ സ്ഥാപിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഒരുകാലത്ത് ഈ പ്രദേശത്ത് അഭിവൃദ്ധി പ്രാപിച്ചിരുന്ന മതപരവും സാംസ്കാരികവുമായ വൈവിധ്യത്തിൻ്റെ സ്മാരകമായി ഈ ക്ഷേത്രം ഇപ്പോൾ പ്രവർത്തിക്കുന്നു.

അതെഷ്ഗയുടെ ആധുനിക പൈതൃകം

ഇന്ന് അഗ്നി ക്ഷേത്രം യുനെസ്കോയുടെ ലോക പൈതൃക സൈറ്റും അസർബൈജാനിലെ ടൂറിസം വ്യവസായത്തിൻ്റെ ഒരു പ്രധാന ഭാഗവുമാണ്. ലോകമെമ്പാടുമുള്ള സന്ദർശകർ ഈ ചരിത്ര വിസ്മയം കാണാൻ വരുന്നു.

മതപരമായ സഹിഷ്ണുതയുടെയും സാംസ്കാരിക ഒത്തുചേരലിൻ്റെയും പ്രതീകമായി ഈ ക്ഷേത്രം നിലകൊള്ളുന്നു. വിവിധ മതങ്ങളിൽപ്പെട്ട ആളുകൾ ഒരുമിച്ചിരുന്ന് വിശുദ്ധ സ്ഥലത്ത് ആരാധന നടത്തിയിരുന്ന ഒരു കാലഘട്ടത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു.

സൊരാസ്ട്രിയൻ പ്രാധാന്യം

സൊറോസ്ട്രിയനിസത്തിൽ തീ ഒരു കേന്ദ്ര ഘടകമാണ്. അത് വിശുദ്ധിയെയും സത്യത്തെയും മതത്തിൻ്റെ പരമോന്നത ദൈവമായ അഹുറ മസ്ദയുടെ ദൈവീക സാന്നിധ്യത്തെയും പ്രതീകപ്പെടുത്തുന്നു. ആത്മീയ പ്രകാശത്തിൻ്റെയും ജ്ഞാനത്തിൻ്റെയും ശാരീരിക പ്രകടനമായി അഗ്നി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

അഗ്നി ക്ഷേത്രത്തിലെ ശാശ്വതമായ തീജ്വാലകൾ പവിത്രമായി കാണപ്പെട്ടു. അത് ലോകത്തിൻ്റെയും പ്രപഞ്ചത്തിൻ്റെയും ദൈവീക സത്തയെ ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. നന്മയും (വെളിച്ചവും) തിന്മയും (ഇരുട്ടും) തമ്മിലുള്ള ശാശ്വത പോരാട്ടത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതിനാൽ തീ തുടർച്ചയായി കത്തിക്കൊണ്ടിരിക്കണമെന്ന് സൊരാഷ്ട്രിയക്കാർ വിശ്വസിച്ചു.

ഹിന്ദു, സിഖ് പ്രാധാന്യം

ഹിന്ദുമതവും അഗ്നിയെ ഉന്നതമായി പരിഗണിക്കുന്നു.  പ്രത്യേകിച്ച് യജ്ഞം പോലെയുള്ള ആചാരങ്ങളിൽ. അവിടെ ദേവന്മാർക്ക് വഴിപാടുകൾ അർപ്പിക്കുന്ന മാധ്യമമാണ് അഗ്നി. ബാക്കുവിലെ അഗ്നി ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുകയും ആരാധിക്കുകയും ചെയ്ത ഹിന്ദു വ്യാപാരികൾക്ക് വൈദിക ആചാരങ്ങളുടെയും ചടങ്ങുകളുടെയും കേന്ദ്രമായ അഗ്നിദേവനായ അഗ്നിയെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നത് നിത്യജ്വാലകളാണ്. അഗ്നിയെ ശുദ്ധീകരിക്കുന്നവനായും സംരക്ഷകനായും ഭൗമികവും ദൈവികവുമായ മണ്ഡലങ്ങൾക്കിടയിലുള്ള പാലമായി ഇതിനെ കാണുന്നു. (മൃഗസംരക്ഷണ വകുപ്പ് മുൻ അസി. ഡയരക്ടറും വൈൽഡ് ലൈഫ് ഫോട്ടോഗ്രാഫറുമാണ് ലേഖകൻ)